Tamer Levent:Sofokles ‘Kral Oidipus’u neden yazdı?

Sofokles, İsa’dan Önce, 496-406 yılları arasında yaşadı. O dönemler, Yunanistan’da çok tanrılı mitolojik din kültürü vardı. Tanrıların başı Zeus, eşi Hera’ya rağmen çapkınlığı ile bilinen bir tanrıydı. Ama, Sofokles,  bilmeden annesi ile evlenen, Oidipus’un oyununu yazmıştı. Eşi/Annesi, kocasının aslında onun oğlu olduğunu öğrenince kendini asmış; Oidipus da eşinin elbisesinden aldığı iğneleri gözüne batırarak kendini kör etmişti.

Hıristiyanlığın yaygınlaşmasından 490 yıl önce yaşayan ünlü yazarı, annesi ile evlenen Oidipus trajedisini yazmaya iten sebep neydi? O zamanlar, din kültürü korku vermek yerine, insanlara doğru olmayanı muhakeme etme uyarısı yaratıyordu. Yani, Zeus çapkın bir baş tanrıydı, ama Sofokles bir ahlak oyunu yazmıştı!

O çağda, Oidipus’un annesi ile evlenmesi neden kıtlık yaratacak kadar ahlaki bir sorun olmuştu? Tek tanrılı dinlerin henüz mevcut olmadığı bir ortamda, bu ahlak anlayışı nasıl ve hangi kurallara göre şekillenmişti? Kadına şiddet, çocuğa tecavüz, kızkardeşine işkence yapma… Bu yüzyılda insanlık dışı davranışlar olarak görülüyordu. İnsanlık kendi aklı ve vicdanı ile kendi yaşamının ahlak kurallarını belirliyordu. Bu kuralların MÖ 496’dan bu yana insanların genlerine işlemiş olması gerekirdi. Tek tanrılı dinler ile de bunun kültür olarak yaşamızda yer etmiş olması pekişmeliydi. Yani insanlığın varoluşu kadar eski ahlak anlayışı, bugün içinde bulunduğumuz yüzyılın ahlak anlayışı olarak çoktan yerine oturmuş ortak bir yaşam anlayışı olmalıydı. Sofokles, ‘Kral Oidipus’ oyunu ile MÖ. 450 yıllarında toplumun, tiyatro aracılığı ile bu sorun ile yüzleşmesini sağlıyordu.

Tiyatro oyuncuları, Antik Yunan döneminde, askere alınmıyor, savaşa gönderilmiyordu. Çünkü onun koruma altında tutulması gerekiyordu. Oyuncu, etik, estetik ve adalet değerlerinin oluşturulmasında topluma ayna tutan kişiydi. Onun savaşta kaybedilmesi göze alınamaz bir kültürel kayıp anlamına geldiği için bu  risk göze alınmıyordu. Oyuncular rol modeli kişilerdi. Filozoflar tiyatro oyunlarından etkilenerek felsefelerini, politika ve poetikalarını geliştiriyorlardı. Yani, bugün içinde bulunduğumuz çağda yaşadığımız kadına şiddet, tecavüz ve öldürme karşıtı tutumun o günden günümüze genelojik  olarak, uygarlık olarak hukukunun yerleşmiş olması gerekirdi… Bugün insanlığı gelecek endişesine düşüren savaşların, savaş ortamlarındaki insanlık dışı davranışların, vahşetin ve kinin insanın özündeki adalet arayışına yenik düşmesi gerekirdi. Bu doğrunun tersi, ancak kötülükten nemalanmak isteyen anlayışların zaferidir. İnsanlık, yaratıcı düşünce ile sanat süreci ile, bilimsel keşiflerde bulunurken, bilimi insanın aleyhine kullanma ticareti, atomun bombada kullanılması gibi bir kirli zafer yarattı. Bertold Brecht, ‘Galileo Galilei’ isimli oyununun finalini, bilimin insana karşı kullanılmasının yarattığı kırgınlıkla yazmıştı. W.Shakespeare ‘Othello’daki Iago ile, kötülüğün -azimli- algı yönetimi ile, yaratıcı zekayı kötülük yapma amacı ile kullanarak, Othello’yu en sevdiği insanın katili yaptırmıştı. Bu piyesi izlerken, izleyiciler, her zaman; imkan olsa da Othello’yu uyararak, böyle bir tuzağa düşmesini engellemek isterler. Ama, aynı izleyiciler kendi yaşamlarında Othello’nun düştüğü yanlışa düşmekten kendilerini alıkoyamazlar.

SANATAEVET insanlığın kendini kendisine hatırlatacak bir temadır. Bu temayı benimseyen insan, içine düştüğü zor durumlara, SANATAEVET’li bir çözüm üretme yaratıcığını harekete geçirebilir. Aslında insanlık bize hep bunu fark ettirmek istedi, ama nedense biz fark etmeme uyanıklığı ile hep karanlık ve dar sokaklarda, zihnimizin kurnazlık yanlısı çıkarcılık dürtüsüne yenik düştük. Doğayı ve insanı tüketmek bahasına… SANATAEVET, insanlığın esas özlemine yönelme rotasıdır. Yeter ki üzerinde SANATAEVET yazan bu insanlık tarihi kadar eski harita paftasını, tozlarından temizleyip yeniden açmaya karar verelim. Bu haritanın rotasında yola çıkalım. Bence Sofokles de ‘Oidipus’u bu yüzden yazdı. Shakespeare ‘Othello’yu, Brecht de ‘Galileo’yu… ”Sanatların en yücesi insanlık sanatıdır” diyen Bertold Brecht!.. Yani SANATAEVET diyorlardı.

www.dirensanat.com / Youtube: dirensanatcom kanalımızda video röportajları izleyebilirsiniz.